Lokalna Organizacja Turystyczna „Krasnystaw – Wrota Roztocza” www.lotkrasnystaw.pl

Gmina Żółkiewka położona jest w zachodniej części powiatu krasnostawskiego w województwie lubelskim na Wyniosłości Giełczewskiej, będącej mezoregionem Wyżyny Lubelskiej. Miejscowość Żółkiewka jako ośrodek władz gminy oddalona jest od Krasnegostawu o 28 km. Liczy ponad 130 km² powierzchni i 5664 mieszkańców; gęstość zaludnienia 43 osób/km² ( GUS na dzień 31.12.2013 r.). Składa się z 29 sołectw. Żółkiewka położona jest na skrzyżowaniu dróg wojewódzkich: Lublin - Zamość i Kraśnik - Krasnystaw. Gmina posiada urozmaiconą rzeźbę terenu. Przez gminę przepływają trzy rzeki: Żółkiewka, Giełczew i Łętownia.

Lokacja Żółkiewki miała miejsce stosunkowo późno, gdyż dopiero w XVIII wieku. Rodowód jej jednak jest znacznie wcześniejszy i związany z inną miejscowością o nazwie Żółkiew. Było to gniazdo rodowe zasłużonej dla Rzeczpospolitej rodziny Żółkiewskich. Pierwsza wzmianka o tej osadzie znajduje się w traktacie granicznym chełmsko-lubelskim, pochodzącym z 1359 roku. Fakt wzmiankowania jej w tak znaczącym dokumencie sugeruje, że w tym czasie musiała to być duża wieś, co z kolei pozwala na przesunięcie datowania jej powstania na początek XIV wieku. Można również założyć, że miejscowość Żółkiew powstała w czasach panowania Władysława Jagiełły, kiedy to kształtował się tutaj główny szlak komunikacyjny, sprzyjający rozwojowi osady. Tę hipotezę potwierdza fakt erekcji w drugiej połowie XV wieku parafii, o której pierwsza pisana wzmianka pochodzi z 1515 roku. Do historii nawiązują rozrzucone na terenie całej gminy pojedyncze zabytki  architektoniczne. W Żółkiewce: zespół kościoła parafialnego p.w. św. Wawrzyńca, a w nim kościół murowany z wystrojem wnętrza z 1776 r., brama - dzwonnica murowana, cmentarz przykościelny, grzebalny (nieczynny), drzewostan w obrębie murowanego ogrodzenia, (koniec XVIII wieku), cerkiew grecko - katolicka p.w. Św. Michała Archanioła, obecnie kościół polsko - katolicki p.w. św. Jakuba z 1865 roku, przeniesiony z Regietowa i przebudowany w 1956 roku. Najcenniejszym zachowanym zespołem sakralnym na obszarze Gminy jest zespół kościoła parafialnego p.w. Św. Mateusza Apostoła i Ewangelisty w Chłaniowie. Drewniany kościół powstał ok. 1742 roku na miejscu poprzedniego kościoła (z ok.1600). Zachowała się drewniana dzwonnica z 2 poł. XVIII wieku oraz cmentarz przykościelny (nieczynny) z drzewostanem. Ważnym wyznacznikiem kulturowym na obszarze Gminy są pozostałości zespołów dworsko- parkowych, przy których utrzymały się fragmenty zieleni zabytkowej. Do nich należą:

1. zespół dworski w m. Dąbie, a w nim dwór murowany z 1848 r. i pozostałości parku o pow. 3 ha;
2. zespół dworsko-parkowy w Olchowcu, a w nim: dwór murowany z 1 poł. XIX w., murowane budynki gospodarcze oraz pozostałości parku krajobrazowego o pow. 3,9 ha;
3. zespół dworsko-parkowy w Średniej Wsi, a w nim: dwór murowany, zniszczony i remontowany w 1924r. oraz park założony w poł. XIX w., przekształcony w secesyjny ok. 1924r;
4. zespół dworsko - parkowy w Wólce Żółkiewskiej, a w nim: dwór murowany z 1883r., oficyna murowana przebudowana w 1883r, rządcówka murowana z końca XIX w, stajnia (mur.) z k. XIX oraz park krajobrazowy z 1922r;
5. zespół dworsko - parkowy w Zaburzu, tzw. Wronówka, a w nim: drewniany dworek (lata 30-te XX w), ogród spacerowy oraz użytkowy;
6. pozostałości zespołu dworskiego w Adamówce z fragmentami zabudowy folwarcznej (dziesięciorak i dwunastorak);
7. pozostałości zespołu dworskiego w Chłaniowie z ruiną murowanego dworu i zachowaną częścią zieleni parkowej;
8. zespół dworski w miejscowości Żółkiew Kolonia (gniazdo rodowe Żółkiewskich), a w nim: dwór murowany z końca XIX wieku oraz park z różnorodnym drzewostanem.

Na mocy Ustawy o ochronie dóbr kultury z dnia 15.02.1962 r. ochroną prawną objęte są:

1. zespoły kościelne w Chłaniowie i Żółkiewce;
2. cmentarz rzymsko - katolicki w Chłaniowie;
3. zespoły dworsko-parkowe w m. Dąbie, Olchowiec, Średnia Wieś, Wólka Żółkiewska i Zaburze.

Wśród obiektów sakralnych wyróżnia się drewniana cerkiew użytkowana jako kościół polsko-katolicki w Żółkiewce oraz murowana kaplica eklektyczna na cmentarzu w Żółkiewce. Z zachowanej małej architektury sakralnej w ewidencji konserwatorskiej znajduje się kapliczka Św. Jana Nepomucena (mur.) i krzyż drewniany w Chłaniowie, kamienna figura Św. Łukasza w Wierzchowinie, kapliczka Św. Jana Nepomucena w Wólce.

Od 11 marca 2003 roku działa Regionalne Towarzystwo Przyjaciół Żółkiewki, którego prezesem od początku jest emerytowany nauczyciel i znany regionalista Bohdan Kiełbasa. Wśród podstawowych zadań statutowych postanowiono odszukać najistotniejsze fakty i dokumenty źródłowe z historii Żółkiewki od czasów najdawniejszych do współczesności oraz promować osiągnięcia i walory miejscowości i zasłużonych dla niej osób godnych do stawiania za wzór młodzieży. Upowszechnianiem kultury w gminie Żółkiewka zajmuje się Ośrodek Kultury
Samorządowej. OKS prowadzi różnorodną działalność: organizowanie świąt i rocznic państwowych, imprez wg kalendarza obrzędowego, Gminny Festiwal Kolęd, Jasełek i Pastorałek, Konkurs na palmę, pisankę i stroik wielkanocny, imprez rozrywkowych, oświatowych – gminne eliminacje konkursów recytatorskich, np. Wojewódzki Jesienny Konkurs Recytatorski. Odbyło się 10 edycji corocznie organizowanego Żółkiewskiego Konkursu Recytatorskiego, konkursy czytelnicze, spotkania autorskie, przeglądy rejonowe do Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu, Gminny Przegląd Teatrzyków Dziecięcych, imprezy okolicznościowe, np. Dzień Dziecka czy Święto Kobiet, Dożynki Gminno-Parafialne. Na szczególną uwagę zasługują cieszące się od 10 lat wśród mieszkańców Żółkiewki i okolic festyny letnie, które wpisały się na stałe w kalendarz imprez kulturalnych gminy a nawet powiatu: Powitanie Lata, Żółkiewskie Spotkania z Twórczością Ludową, Powiatowy Festyn Rodzinny, Biesiada nad wodą i Wybory Miss Lata.

W/w festyny Ośrodek Kultury organizuje w plenerze, przy zalewie w Żółkiewce, gdzie chętnie mieszkańcy chcą spędzać swój wolny czas. Są to duże przedsięwzięcia kulturalne wymagające szczególnego zaangażowania i pomysłowości. Na terenie naszej gminy działają twórcy ludowi: w dziedzinie rzeźby Zbigniew Wlizło z Żółkiewki , haft krzyżykowy Alina Brankiewicz z Huty, Grażyna Podgórniak z Rożek i Grażyna Bartoszek z Rożek, palmy i stroiki wielkanocne, gobeliny tworzy Joanna Pawełczak z Huty. Przy Ośrodku Kultury w Żółkiewce działają zespoły  artystyczne:

1. Dziecięcy Zespół Tańca Ludowego "Dżet";
2. Dziecięcy Zespół Teatralny;
3. Dziecięce zespoły obrzędowe: tradycyjne Jasełka i Herody;
4. Kabaret Drzazga;
5. Zespół chóralny;
6. Duet harmonijek ustnych.

Wszystkie zespoły biorą czynny udział w uroczystościach lokalnych oraz w przeglądach i konkursach powiatowych otrzymując często wysokie miejsca. Od pięciu lat Ośrodek Kultury pełni funkcję siedziby Regionalnego Towarzystwa Przyjaciół Żółkiewki. Wspólnie organizowane są różne spotkania o tematyce regionalnej, spotkania z ciekawymi ludźmi i uroczystości lokalne.

W Żółkiewce działa Gminny Klub Sportowy „Hetman” a w nim grupy piłki nożnej:

1. seniorzy;
2. juniorzy;
3. trampkarze młodsi.

Oprócz walorów kulturowych o atrakcyjności gminy decydują czystość środowiska oraz doskonałe warunki glebowe i klimatyczne, sprzyjające produkcji rolnej. Gleby występujące na terenie gminy są bardzo żyzne i z tego powodu rozwija się rolnictwo. W uprawach dominują tu buraki cukrowe, rośliny przemysłowe, pastewne, a także warzywnicze i sadownicze. Główną funkcją gminy jest rolnictwo o charakterze surowcowym. Żółkiewka jako ośrodek gminy skupia większość funkcji obszaru. Poza funkcjami lokalnymi pełni również funkcje ośrodka ponadgminnego w zakresie oświaty (Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych), a także w ilości i asortymencie handlu i usług. Na terenie Gminy
brak jest obecnie rozwiniętej bazy turystyczno-wypoczynkowej, jednak gmina posiada wiele walorów krajoznawczo-turystycznych takich jak: urozmaicona rzeźba terenu, liczne kompleksy leśne, wysokie usłonecznienie obszaru i nieskażone środowisko naturalne. Atrakcją dla turystów może być również zbiornik retencyjny na rzece Żółkiewka o pow. 15 ha, który cieszy się dużą popularnością wśród wędkarzy.

W chwili obecnej ze zbiorowego zaopatrzenia w wodę nie korzysta jedynie 5 miejscowości: Siniec, Celin, Olchowiec Kolonia, Borówek Kolonia i Poperczyn. W 2003 roku została oddana do użytku nowoczesna oczyszczalnia ścieków zlokalizowana w Zaburzu. Jest to oczyszczalnia biologiczno - mechaniczna typu EKOLO-CHIEF o przepustowości 425 m3/dobę. W chwili obecnej przerabia ona przeciętnie ok. 110 m3/dobę .
Żółkiewka posiada urządzone składowisko odpadów komunalnych w Woli Żółkiewskiej o pow. 0,6 ha z możliwością jego rozbudowy. Jest ono dopuszczone do eksploatacji do 2015 roku. Od bieżącego roku sukcesywnie wprowadzana jest selektywna zbiórka odpadów komunalnych stałych. Gmina Żółkiewka jest w pełni stelefonizowana.

Źródło: Strona internetowa Urzędu Gminy w Żółkiewce www.zolkiewka.pl