Lokalna Organizacja Turystyczna „Krasnystaw – Wrota Roztocza” www.lotkrasnystaw.pl

Gmina Siennica Różana liczy 98 km² powierzchni i 4282 mieszkańców; gęstość zaludnienia 44 osoby/km² ( Na dzień 31.12.2013 r.). Gmina Siennica Różana graniczy z 6 gminami: od płd. z gminą Kraśniczyn, od zach. z gminą Krasnystaw oraz miastem Krasnystaw, od płn. z gminą Rejowiec i od wsch. z gminami Leśniowice i Chełm. Dzieli się na 14 sołectw.

Administracyjnie gmina  Siennica Różana wchodzi w skład powiatu krasnostawskiego, województwo lubelskie. Gmina Siennica Różana graniczy z 6 gminami:

• od strony południowej z gminą Kraśniczyn,
• od zachodu z gminą Krasnystaw oraz miastem Krasnystaw,
• od północy z gminą Rejowiec,
• od wschodu z gminami Leśniowice i Chełm.

Mapa źródło: strona internetowa Urzędu Gminy Siennica Różana www.siennica.pl

Na terenie Gminy Siennica Różana znajduje się 14 miejscowości, a są to:

Siennica Różana, Siennica Królewska Duża, Siennica Królewska Mała, Baraki, Boruń, Kozieniec, Maciejów, Rudka, Stójło, Wierzchowiny, Wola Siennicka, Zagroda, Zwierzyniec, Żdżanne.

Siennica, gniazdo rodowe Siennickich herbu Bończa, w 1419 roku należała do Mikołaja z Wojcieszkowic. Była też własnością Mikołaja Reja, Poletyłłów, księcia Stefana Lubomirskiego i Jana Orseckiego. Z czasem podzieliła się na kilka od­rębnych miejscowości: Siennicę Różaną, Siennicę Królewską Dużą, Siennicę Królewską Małą, Siennicę Nadolną i Wolę Siennicką. W 1809 ro­ku utworzono gminę Siennica Różana.

Gmina, leżąca w południowo-wschodniej części Wyżyny Lubelskiej, w dolinie rzeki Sien­nica, znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie Grabowiecko-Strzeleckiego Obszaru Chronio­nego Krajobrazu. Ma ponad 2 tys. ha lasów (22% powierzchni gminy). Żyje w nich wiele podlegających ścisłej ochronie gatunków zwierząt i ptaków drapieżnych (m.in. żółw błotny, kania czarna, błotnik popielaty) oraz zwierząt łownych (łanie, sarny, dziki, zające, bażanty, kuropatwy). Walory przyrodnicze i krajobrazowe gminy podnoszą też parki podworskie w Siennicy Różanej, Zagrodzie i Wierzchowinach. W ro­ku 1990 gmina przystąpiła do realizacji progra­mu inwestycji proekologicznych. W gminie działa  Stowarzyszenie Gos­podarstw Gościnnych Doliny Siennicy Różanej i Wzgórz Okolicznych, którego głównym celem jest rozwój agroturystyki. Dzieci i młodzież oraz śpiewaków i poetów ludowych skupia Gminny Ośrodek Kultury w Siennicy Różanej, przy którym działają: kape­la ludowa, dziecięcy zespół tańca ludowego oraz zespół tańca towarzyskiego i zespoły muzyczne. W gminie każdego roku odbywają się ekolo­giczne warsztaty plastyczne, na które przyjeż­dżają artyści z całej Polski.

Zabytki

Do najważniejszych zabytków w Siennicy Różanej  należy zaliczyć: kościół parafialny p.w. Wniebowzięcia NMP wybudowany z fundacji ówczesnego dziedzica Siennicy i Rakołup hrabiego Jana Poletyły w latach 1840 – 1844. Murowany z kamienia i cegły, otynkowany, neogotycki. W roku 1910 świątynię przebudowano według projektu znanego w chełmskiej diecezji architekta Stefana Szyllera. W roku 1882 przy kościele stanęła murowana dzwonnica. W ołtarzu głównym obraz Najświętszej Marii Panny z Dzieciątkiem. Obraz jest piękny! Nie znamy daty powstania obrazu. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z protokółu wizytacji parafii w roku 1671. Metryka obrazu jest więc wcześniejsza. Przenoszony do kolejno budowanych świątyń, chroniony podczas dziejowych burz, towarzyszy wiernym parafii siennickiej od kilku stuleci, Można powiedzieć, że jest to Matka Boska Siennicka, bo nie ma drugiej tak namalowanej. Dzieło jest wyjątkowej roboty, malowała je utalentowana ręka. Stworzył je z pewnością znakomity artysta, choć nie znamy jego nazwiska. W starym parku w Siennicy Różanej stoi dwór.  Obecny dwór jest dziełem ostatniego dziedzica z rodu Poletyłów - Aurelego. Za czasów Aurelego na nowo urządzono też modny wówczas park krajobrazowy, z którego do naszych dni zachowało się sporo starych drzew, m.in. lipy drobnolistne, dąb szypułkowy, sosny wejmutki, jesion wysmukły i inne. Dworek stoi pusty i czeka na remont. W Wierzchowinach warto zobaczyć budynek dawnego dworu gruntownie przebudowanego przez Roberta Smorczewskiego, który w 1922 roku na stałe przeniósł do Wierzchowin. Nastąpiła wtedy gruntowna przebudowa dawnej rządcówki, która po rozbudowaniu i zmianie wyposażenia stała się rezydencją nowego właściciela. Gruntownej przebudowie poddane zostały także budynki gospodarcze. Dobra Wierzchowiny, posiadające najbardziej urodzajną ziemię w całej okolicy, do czasu wybuchu II wojny światowej bardzo dobrze prosperowały. Przez cały okres wojny dwór z ogrodem przetrwały nienaruszone i dopiero w czasie walk o wyzwolenie Wierzchowiny zostały zniszczone i spalone.

Po wojnie w dawnym dworze mieściła się szkoła. Obecnie budynek dawnego dworu jest częściowo rozebrany i przekształcony. Usytuowany jest na lekkim wzniesieniu wśród otaczającego go parku krajobrazowego. Jest to budynek murowany, piętrowy, kryty dachem dwuspadowym, aktualnie jest on jedną z ofert inwestycyjnych. Do dworu wiodą dwa ciągi pięknych szpalerów grabowych. Poniżej założenia parkowego, nad wypływającą tu rzeczką Siennicą zachowały się dwa budynki gospodarcze podworskie: kuźnia zamieniona na budynek mieszkalny i stajnia pełniąca nadal swą funkcję. Na terenie parku zachowały się trzy okazy drzew pomnikowych: dąb szypułkowy o obwodzie pnia 3,8 m, kasztanowiec biały o obwodzie pnia 3,2 m i drugi o obwodzie 2,8 m. Na wprost założenia dworskiego, na zachód od szosy Chełm — Krasnystaw usytuowane są trzy budynki gorzelni pełniące i dzisiaj tę samą funkcję. Pochodzą one z początku XX wieku. Zachowały się jako jedne z nielicznych neogotyckich zespołów przemysłowych w województwie lubelskim. Ich mury z czerwonej cegły poprzecinane ostrołukowymi otworami okiennymi i blendami malowniczo kontrastują z zielenią parku i rozciągającym się powyżej lasem. Cały zespół najkorzystniej prezentuje się jadącym od strony Krasnegostawu. Tragiczny los spotkał mieszkańców Wierzchowin już po wojnie. O tamtym wydarzeniu historycy nie wypowiedzieli się jeszcze jednoznacznie, a miejscowi ludzie, podobnie zresztą jak historycy, niechętnie mówią o tym, co było. A było to 6 czerwca 1945 roku. Oddział Narodowych Sił Zbrojnych, powojennego polskiego podziemia, dowodzony przez mjr dr Mieczysława Pazderskiego ps. „Szary”, wykonał wyrok śmierci za współpracę z UB i NKWD, mordując siedemnastu Ukraińców i dwu Polaków, mieszkańców Wierzchowin. W ten sam dzień, prawdopodobnie w kilka godzin później nieznany oddział podziemia przebrany w polskie mundury wojskowe, dokonał masowej zbrodni na pozostałych prawosławnych mieszkańcach wsi. Zamordowano 179 Ukraińców – mężczyzn, kobiet, starców i dzieci. Nikt nie ocalał, kto przebywał we wsi. Zostali pochowani w zbiorowej mogile, która znajduje się tuż przy ostro skręcającej drodze z Krasnegostawu przez Siennicę do Chełma. Co roku przy tej mogile odbywa się nabożeństwo z udziałem duchownych prawosławnych i rzymskokatolickich. Modlą się Ukraińcy i Polacy. Zespół dworski w Zagrodzie będący ośrodkiem dóbr żdżańskich położony jest nad rzeką Siennica w otoczeniu licznych stawów i łąk. Założony został w XVIII wieku przez Macieja Ciemniewskiego. Dwór murowany, parterowy, kryty gontem, otoczony był ogrodem włoskim. Około 1800 roku założony został bardzo rozległy park krajobrazowy w stylu angielskim, który rozciągał się na południe od dworu i łączył z kompleksem leśnym. Jeszcze teraz park czaruje swoją malowniczością i swobodą, z jaką połączone zostały elementy naturalnego krajobrazu z ukształtowanym sztucznie. W niezmienionym kształcie zachowała się aleja wjazdowa o podwójnych szpalerach kasztanowców, dochodząca do drogi Krasnystaw — Chełm, w pobliżu dawnego zajazdu. Istnieją jeszcze pozostałości owalnej sadzawki, która znajdowała się przed dworem, a w głębi parku ocalały częściowo aleje kasztanowcowe, lipowe, topolowe a także wzniesienie otoczone fosą i obsadzone po linii okręgu dębami, co upodabnia je do miejsca misteriów pogańskich. W całość założenia wchodzą dodatkowo rozległe stawy potęgujące jego malowniczość. Jest to wymarzony zakątek do spacerów i wypoczynku. Pozostałości XVII-wiecznego dworu, który od końca XIX wieku był mieszkaniem rządcy, zachowały się częściowo i zamienione są obecnie na warsztaty remontowe i pomieszczenia gospodarcze Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej. W końcu XIX wieku Jan Justyman Smorczewski wybudował nowy dwór w pobliżu dawnego. Istniał on krótko, gdyż w czasie II wojny światowej został wysadzony w powietrze przez wycofujące się oddziały radzieckie. Zdjęcia znajdujące się w posiadaniu jednego z potomków Smorczewskich przedstawiają niezwykle ciekawą rezydencję w typie budowli neogotyckich angielskich, piętrową z trzykondygnacjową wieżą w jednym narożu i małą wieżyczką na kształt gotyckiej sterczyny w drugim. Obecnie w miejscu, gdzie stał dwór, znajdują się bloki mieszkalne pracowników RSP, do której należy również teren dawnego parku. Zachowało się jeszcze kilka zabudowań gospodarczych należących dawniej do dworu:

Spichlerz I — wzniesiony około 1797 roku, przebudowany, murowany z cegły i kamienia, otynkowany, piętrowy z dachem naczółkowym. Pomieszczenia nakryte stropami belkowanymi.

Spichlerz II — lub stodoła, zbudowany w 2 połowie XIX wieku, następnie przebudowany i podwyższony, murowany z cegły, otynkowany, dach dwuspadowy kryty eternitem. Górna kondygnacja ścian ozdobiona ostrołukowymi płycinami. W szczycie od strony zachodniej data z prętów żelaznych, częściowo nieczytelna „l 42".

Budynek gospodarczy wybudowany w 1812 roku. W 1912 roku podwyższony o drugą kondygnację, następnie przebudowany. Murowany z cegły, otynkowany. Dach dwuspadowy, kryty blachą.

Spichlerz III — położony na północ od drogi Krasnystaw — Chełm na terenie dawnego folwarku Źdżanne. Zbudowany lub znacznie przebudowany na początku XX wieku, w stylu ulubionego przez Smorczewskich neogotyku. Murowany z cegły, otynkowany z otworami okiennymi ostrołukowymi i blendami ostrołukowymi stanowiącymi podziały ścian. Po 1915 roku ówczesny właściciel Jan Julian Smorczewski adaptował go na mieszkanie i urządził w nim swoją rezydencję, w której zamieszkiwał do 1944 roku. Po wojnie mieściły się tutaj biura gminnej spółdzielni, sklep, poczta, biura urzędu gminy i mieszkania prywatne, następnie szkoła podstawowa. Od 2009 roku mieści się tu Filia Gminnej Biblioteka Publicznej.

Na krańcu wsi, w pobliżu granicy z wsią Żdżanne usytuowany jest zabytkowy zajazd, który wzniesiony został około 1785 roku, zapewne przez Macieja Ciemniewskiego. Znajduje się tuż przy drodze, zwrócony elewacją frontową na wschód. Jest to budynek murowany z cegły, otynkowany, parterowy, dwutraktowy i pięcioosiowy z czterospadowym dachem nakrytym blachą (pierwotnie gontem). Dawniej posiadał w rzucie kształt litery T i składał się z murowanej karczmy od frontu i drewnianego stanu, który spłonął w 1916 roku. Część karczmy zachowana obecnie posiada sień przejazdową na osi i po dwie izby po obu jej stronach. Elewacje budynku są gładkie, otynkowane z boniowanymi narożnikami. Koronujący gzyms obiega budynek dookoła. Na osi fasady umieszczony jest ryzalit pozorny ujęty dwoma parami pilastrów wspierających trójkątny tympanon z półkolistym okienkiem. U dołu tympanonu biegnie przestylizowany gzyms tryglifowy. Pierwotnie w ryzalicie znajdowała się brama wjazdowa zamknięta półkoliście, obecnie jest tu prostokątny otwór drzwiowy. Jest to jedyny, jaki ocalał z pięciu budynków karczemnych wystawionych w XVIII wieku w dobrach żdżańskich. W Żdżannem warto odwiedzić kościół p.w. św. Michała Archanioła. Niewielka budowla, wzniesiona na miejscu drewnianego kościółka, który się spalił, nosi cechy baroku. Wnętrze jest urządzone skromnie. Niemal całe wyposażenie wnętrza zostało w czasie ostatniej wojny zniszczone, kiedy Niemcy oddali świątynię prawosławnym. Tylko część sprzętów uratowano. Był rok 1940. Katolicy przenieśli się wtedy z nabożeństwami do kaplicy na cmentarzu parafialnym, którą jako grobowiec rodzinny zbudowała Maria Smorczewska. Na prawej wewnętrznej ścianie kościoła znajduje się marmurowe epitafium kolatorki Katarzyny Suchodolskiej – Kwaśniewskiej z jej wizerunkiem, który po kasacie Unii prawosławny ksiądz Możarowski odrąbał siekierą. Ołtarz wykonał miejscowy stolarz Leon Dobrzański według własnego projektu. W przypadku żdżańskiego ołtarza pracy z jakiegoś powodu nie ukończył. Ołtarzowi brakuje bocznych skrzydeł. Ale jest w nim oryginalny szczegół: coś w rodzaju obracającego się cyborium z trzema wgłębieniami. A we wgłębieniach obrazy figury Serca Pana Jezusa, Matki Bożej Niepokalanej z Lourdes oraz obraz św. Michała Archanioła, namalowany przez hrabiego Smorczewskiego z Tarnogóry. W kościele zwraca uwagę utrzymany w ciemnych tonacjach obraz Chrystusa Ukrzyżowanego z roku 1837. W podpisie jako autor tego dzieła figuruje F. Pęczarski. Tradycja ustna przekazuje nazwisko Smuglewicza, który w Ziemi Chełmskiej zostawił sporo obrazów. W podziemiach kościoła spoczywają doczesne szczątki fundatorki tej świątyni, Katarzyny z Bonieckich Suchodolskiej – Kwaśniewskiej oraz Antoniego Konstantego Smorczewskiego. Piękne rokokowe epitafium Antoniego Konstantego w kształcie ozdobnego kartusza z 1822 roku znajduje się na zewnętrznej, południowo – wschodniej ścianie kościoła. Obok świątyni zachowała się drewniana dzwonnica z końca XIX wieku.  Plebania - zgrabny budynek, przypominający szlachecki, staropolski dworek. Wzniesiona w stylu klasycystycznym na przełomie XVIII i XIX wieku. Właśnie tak wyglądały niewielkie szlacheckie dwory. Kapliczka św. Jana Nepomucena stoi w pobliżu kościoła, przy drodze do Chełma od strony wsi Zagroda. Kapliczka jest nowa, murowana z cegły, stoi w miejscu dawnej, dziewiętnastowiecznej. Natomiast figura świętego pochodzi z XIX wieku.

Ochrona środowiska

Gmina Siennica Różana podjęła kompleksowe działania służące ochronie środowiska. Podejmowane są one w oparciu o opracowane w 1994 r. i przyjęte do realizacji przez Radę Gminy "Studium Kształtowania Struktury Ekologicznej Gminy Siennica Różana". Zakłada ono:

• racjonalną gospodarkę wszystkimi zasobami przyrody w gminie,
• zachowanie w stanie zbliżonym do naturalnego najcenniejszych walorów przyrodniczych,
• wzbogacanie środowiska przyrodniczego gminy o nowe walory,
• likwidację lub osłabienie negatywnego oddziaływania istniejących zagrożeń i barier ekologicznych.

W latach 1996 - 2010 powstało szereg inwestycji gminnych, które w ogromnym stopniu wpłynęły na poprawę życia mieszkańców gminy:

• gospodarka wodna, gazyfikacja, kanalizacja - oczyszczalnia ścieków, zagospodarowanie odpadów na terenie gminy, telefonizacja, zbiornik wodny- mała retencja, modernizacja oczyszczalni ścieków oraz rozbudowa sieci kanalizacyjnej, budowa przydomowych oczyszczalni ścieków, usuwanie pokryć dachowych zawierających azbest.

 
Źródło: Strona internetowa Urzędu Gminy w Siennicy Różanej www.siennica.pl